Wymogi prawne i dobre praktyki dotyczące stosowania oświetlenia awaryjnego ewakuacyjnego

Wymogi prawne i dobre praktyki dotyczące stosowania oświetlenia awaryjnego ewakuacyjnego

Awaryjne oświetlenie ewakuacyjne czasem okazuje się znacznie ważniejsze niż to podstawowe – bywa, że ratuje ludzi i mienie. Za jego prawidłowe działanie odpowiada właściciel lub zarządca nieruchomości – gdy podczas pożaru lub innego zdarzenia system zawiedzie, naraża się on na sankcje prawne. Dlatego podpowiadamy, co należy o tej instalacji wiedzieć. Oświetlenie awaryjne: przepisy, zasady projektowania i częste błędy – w naszym poradniku.

Dlaczego oświetlenie ewakuacyjne awaryjne jest ważne w firmach?

Oświetlenie awaryjne (czyli oświetlenie ewakuacyjne i zapasowe) ma za zadanie oświetlić określone strefy, pomieszczenia i drogi ewakuacyjne w chwili, gdy zawiedzie zasilanie oświetlenia podstawowego, wykorzystywanego w budynku na co dzień. Instalacje oświetlenia ewakuacyjnego znacznie usprawniają ewakuację budynku – pomagają chronić ludzi, ale także mienie i środowisko (oświetlając urządzenia wykorzystywane podczas akcji ratowniczej: hydranty, gaśnice, przyciski ROP).

Instalacja zasilania i opraw oświetlenia awaryjnego jest wymagana prawnie w określonych budynkach, pomieszczeniach i strefach. Za jej prawidłowe wdrożenie i działanie odpowiada właściciel lub zarządca nieruchomości.

Na instalację oświetlenia awaryjnego składają się:

  • centralne lub indywidualne źródło zasilania;
  • oprawy oświetlenia awaryjnego przeznaczone dla tego źródła, razem z pełnym wyposażeniem (np. układem zapłonowym, modułami przełączającymi i adresowymi, inwerterami i bateriami zależnie od typu zasilania);
  • kable i przewody łączące źródło zasilania z oprawami;
  • przepusty, korytka i inne systemy mocowania przewodów;
  • dodatkowe urządzenia do np. zdalnego sterowania czy podłączenia komputera centralnego;
  • urządzenia i układy współpracujące z urządzeniami przeciwpożarowymi i innym sprzętem bezpieczeństwa.

Podstawy prawne: oświetlenie ewakuacyjne – przepisy i normy

Kwestie oświetlenia awaryjnego reguluje kilka aktów prawnych i norm:

  • Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. Dz. U. nr 75 poz. 690 z późniejszymi zmianami – Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 marca 2009 r. Dz.U. nr 56 poz. 461 oraz Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 10 grudnia 2010 r. Dz.U. nr 239 poz. 1597.
  • Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz. U. nr 109 poz. 719).
  • Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 27 kwietnia 2010 r. w sprawie wykazu wyrobów służących zapewnieniu bezpieczeństwa publicznego lub ochronie zdrowia i życia oraz mienia, a także zasad wydawania dopuszczeń tych wyrobów do użytku (Dz. U. nr 85 poz. 553).
  • Rozporządzenie Ministra Infrastruktury i Budownictwa z dnia 17 listopada 2016 r. w sprawie sposobu deklarowania właściwości użytkowych wyrobów budowlanych oraz sposobu znakowania ich znakiem budowlanym (Dz. U. z 2016 r. poz. 1966).
  • Norma PN EN 50172:2005 Systemy awaryjnego oświetlenia ewakuacyjnego.
  • Norma PN EN 1838:2005 Zastosowania oświetlenia. Oświetlenie awaryjne.

Jakie budynki muszą mieć instalację oświetlenia awaryjnego i ewakuacyjnego?

Zgodnie z powyższymi rozporządzeniami instalacje oświetlenia awaryjnego są obowiązkowe we wszystkich obiektach budowlanych, w których zanik napięcia w elektrycznej sieci zasilającej może spowodować zagrożenie dla ludzi, poważne zagrożenie środowiskowe i znaczne straty materialne.

Prawnie oświetlenie awaryjne jest wymagane m.in.:

  • W pomieszczeniach takich jak:
    • pomieszczenia o powierzchni netto powyżej 2000 m2 w budynkach użyteczności publicznej, zamieszkania zbiorowego, produkcyjnych i magazynowych (m.in. hale przemysłowe, sklepy, warsztaty, biurowce);
    • widownie sal widowiskowych;
    • sale konferencyjne, sportowe i rozrywkowe dla ponad 200 osób;
    • garaże o powierzchni ponad 1000 m2 oświetlone tylko światłem sztucznym;
    • pomieszczenia z obudową pneumatyczną wykorzystywane jako tymczasowe budynki PM o gęstości obciążenia ogniowego strefy pożarowej do 1000 MJ/m2;
    • dyspozytornie i inne techniczne pomieszczenia tłoczni gazu.
  • Na drogach ewakuacyjnych:
    • z pomieszczeń wymienionych wyżej;
    • widowni sal widowiskowych;
    • oświetlonych tylko światłem sztucznym;
    • w budynkach medycznych i innych przeznaczonych głównie do przebywania ludzi o ograniczonej zdolności poruszania się;
    • w wysokich i wysokościowych budynkach użyteczności publicznej lub zamieszkania zbiorowego.
  • We wszelkich budynkach tymczasowych przeznaczonych do gromadzenia się ludzi, w tym w namiotach.
Oświetlenie ewakuacyjne

Jakie są rodzaje oświetlenia awaryjnego i które stosuje się najczęściej?

Oświetlenie awaryjne dzielimy na ewakuacyjne (stosowane najczęściej) i zapasowe. Typy opraw, miejsca ich montażu oraz strefy oświetlane muszą zostać zaprojektowane indywidualnie i zgodnie z przepisami. Wymagania oraz parametry instalacji oświetlenia awaryjnego precyzują normy PN-EN 1838 i PN-EN 50172.

W skład oświetlenia ewakuacyjnego wchodzą:

  • Oświetlenie drogi ewakuacyjnej. Pomaga ludziom bezpiecznie wyjść z miejsc przebywania i trafić do punktu zbiórki: zapewnia odpowiednie warunki widzenia oraz wyznacza kierunek poruszania się po drogach ewakuacyjnych i strefach specjalnych. Powinno także ułatwiać zlokalizowanie oraz użycie sprzętu bezpieczeństwa, zwłaszcza urządzeń przeciwpożarowych (np. gaśnic). Na drogach ewakuacyjnych należy rozmieścić stosowne znaki bezpieczeństwa.
  • Oświetlenie strefy otwartej. Nazywane jest także antypanicznym. Przede wszystkim zmniejsza prawdopodobieństwo wybuchu paniki. Pomaga również skierować ludzi na drogi ewakuacyjne (np. rozpoznać oznaczenia). Stosuje się je głównie w obiektach o metrażu powyżej 60 m2 (lub w mniejszych, gdy istnieje duże ryzyko wybuchu paniki).
  • Oświetlenie strefy wysokiego ryzyka. Zwiększa bezpieczeństwo osób biorących udział w potencjalnie niebezpiecznym procesie lub znajdujących się w potencjalnie niebezpiecznej sytuacji (np. praca z urządzeniami czy na wysokości). Umożliwia również tym osobom bezpieczne zakończenie działań.

Z kolei oświetlenie zapasowe instaluje się po to, aby umożliwić wykonywanie zwyczajnych czynności w momencie, gdy zawiedzie instalacja podstawowa. Można go również zastosować jako awaryjne oświetlenie ewakuacyjne, ale wówczas musi spełniać wymagania powyższych norm oraz norm regulujących parametry wyrobów i przewodów. Jeżeli jednak natężenie oświetlenia zapasowego jest niższe niż minimalne natężenie oświetlenia podstawowego, to można go wykorzystać tylko do zakończenia lub przerwania czynności (a nie do ich kontynuowania).

Jakie są zasady projektowania i instalacji oświetlenia awaryjnego?

Dla różnych pomieszczeń, stref i dróg ewakuacyjnych różne są wymagania dotyczące parametrów instalacji, rozmieszczenia czy czasu działania opraw – określają je normy i zasady sprecyzowane w wyżej wymienionych rozporządzeniach. Inwestor nie musi ich znać. Powinien jednak powierzyć projekt i wykonanie instalacji specjalistom: biuru projektowemu i firmie świadczącej usługi elektryczne dla firm czy instytucji, takiej jak nasza Dolata Electric. Poniżej kilka podstawowych zasad.

  • Średnie natężenie oświetlenia drogi ewakuacyjnej o szerokości do 2 m na podłodze w środkowej linii powinno wynosić co najmniej 1 lx, a na centralnym pasie drogi (co najmniej połowa szerokości) nie mniej niż 0,5 lx. Jeśli droga jest szersza, to należy ją potraktować jako kilka dróg ewakuacyjnych o szerokości 2 m lub jako strefę otwartą.
  • Średnie natężenie oświetlenia awaryjnego strefy otwartej nie powinno być niższe niż 0,5 lx na podłodze w niezabudowanym polu czynnym strefy. Zgodnie z zaleceniami światło powinno padać bezpośrednio na przestrzeń roboczą (dotyczy to także dróg ewakuacyjnych), dodatkowo powinno się oświetlić wszystkie przeszkody na wysokości do 2 m powyżej tej płaszczyzny.
  • Eksploatacyjne natężenie oświetlenia strefy wysokiego ryzyka musi wynosić co najmniej 10% oświetlenia wymaganego dla danej czynności, jednak nie mniej niż 15 lx. Oprawy powinny emitować pełne natężenie ciągle lub okresowo (0,5 s), zależnie od zastosowania. Do wyznaczenia minimalnego czasu działania oświetlenia należy określić okres, w którym może wystąpić zagrożenie dla przebywających w strefie osób.
  • Oprawy oświetleniowe należy zamontować na wysokości co najmniej 2 m nad podłogą. Rozmieszczenie oświetlenia awaryjnego wynika z zagospodarowania obiektu. Oprawy powinny się znaleźć przy każdych drzwiach i we wszystkich miejscach, w których istnieje jakiekolwiek potencjalne niebezpieczeństwo lub zamontowany został sprzęt bezpieczeństwa – m.in. w pobliżu schodów, przy oznaczeniach, gaśnicach czy przyciskach alarmowych, przy zmianie kierunku lub poziomu itp. Natężenie oświetlenia zamontowanego nad urządzeniami przeciwpożarowymi (gaśnice, hydranty, ROP-y) musi wynosić co najmniej 5 lx.
  • Znaki bezpieczeństwa muszą być oświetlone i odpowiednio rozmieszczone, przy czym znak wyjściowy lub kierunkowy powinien być widoczny z każdego miejsca wzdłuż drogi ewakuacyjnej. Należy zastosować znaki jednorodne pod względem formatu i koloru. Ich luminancja powinna wynosić co najmniej 2 cd/m2. Zgodnie z najlepszymi praktykami znaki warto podświetlić wewnętrznie (zainstalować zasilanie ciągłe).
  • Oświetlenie awaryjne powinno działać przez co najmniej godzinę od zaniku oświetlenia podstawowego.

Jakie testy i kontrole należy przeprowadzać po instalacji?

Właściciel lub zarządca obiektu odpowiada za prawidłowe działanie systemów oświetlenia awaryjnego, dlatego musi je systematycznie kontrolować lub powierzyć to zadanie innej osobie czy wyspecjalizowanej firmie. Testy należy przeprowadzać:

  • Codziennie – sprawdzić wzrokowo gotowość systemu centralnego zasilania do pracy; zweryfikować wskaźniki i zdecydować, czy system wymaga przetestowania, czy też nie.
  • Co miesiąc – zasymulować uszkodzenie zasilania podstawowego i sprawdzić, czy wszystkie oprawy i znaki przełączyły się w tryb awaryjny oraz powróciły do standardowej pracy po włączeniu podstawowego zasilania. Należy zweryfikować obecność, działanie i czystość wszystkich opraw i znaków. Jeśli w obiekcie są zainstalowane automatyczne urządzenia testujące, to trzeba także zarejestrować wyniki testów krótkotrwałych.
  • Co rok – zasymulować uszkodzenie zasilania podstawowego jak wyżej, ale w dłuższym czasie, aby sprawdzić autonomiczne działanie systemu zgodnie z danymi jego producenta. Należy zweryfikować prawidłowość wskazań każdego urządzenia kontrolnego oraz zarejestrować wyniki pełnych znamionowych testów z automatycznych urządzeń testujących. Przynajmniej raz w roku dobrze jest wykonać pomiary natężenia oświetlenia awaryjnego.

Właściciel lub zarządca obiektu powinien ponadto przechowywać na terenie nieruchomości rysunki wykonawcze instalacji oświetlenia awaryjnego (oraz zaktualizować dokumentację, gdy w systemie zostaną wprowadzone zmiany). Warto też prowadzić dziennik testów, sprawozdań i zmian, choć nie jest to obowiązkowe.

Rodzaje oświetlenia awaryjnego

Systemy oświetlenia ewakuacyjnego: jakie są najczęstsze błędy i ich konsekwencje?

W naszej firmie, gdy kontrolujemy lub modernizujemy instalacje oświetlenia awaryjnego, niestety często spotykamy błędy – popełnione zarówno podczas projektu, jak i późniejszej instalacji systemów oświetlenia awaryjnego. Te trzy powtarzają się jednak najczęściej i niosą największe ryzyko:

  1. Montaż systemu bez projektu, „na oko”. Skutkiem zaniedbania projektu jest niewystarczające oświetlenie dróg ewakuacyjnych i pomieszczeń czy niewłaściwe ich oznakowanie. Często także brakuje wówczas oświetlenia pomieszczeń i stref, które tego wymagają.
  2. Brak oświetlenia urządzeń przeciwpożarowych/bezpieczeństwa, zwłaszcza sprzętów do prowadzenia akcji gaśniczej, czyli gaśnic, hydrantów i przycisków ROP (przypominamy także o okresowej wymianie gaśnic).
  3. Nieprzeprowadzanie testów i przeglądów instalacji (lub testowanie jej za rzadko i zbyt pobieżnie). Wskutek tego wielu właścicieli czy zarządców nieruchomości nawet nie wie, że oprawy nie działają lub działają zbyt krótko bądź nie zapewniają właściwego natężenia światła.

Za niesprawne działanie systemu odpowiada właściciel lub zarządca nieruchomości. Podczas rutynowej kontroli Sanepidu czy Państwowej Inspekcji Pracy może on zostać wezwany do poprawienia lub uzupełnienia instalacji. Jeśli natomiast dojdzie do pożaru lub innego zdarzenia, w którym oświetlenie awaryjne odgrywa kluczową rolę, i system nie zadziała, to wskutek śledztwa prokuratury na inwestora mogą zostać nałożone sankcje prawne.

Wskazówki dla inwestorów:

  • Zadbaj o prawidłową dokumentację oświetlenia awaryjnego, łącznie z projektem, wynikami pomiarów, kartami katalogowymi i certyfikatami zastosowanych urządzeń.
  • Jeśli chcesz mieć pewność, że oświetlenie zostało prawidłowo zaprojektowane, wymagaj od wykonawcy uzgodnienia projektu z rzeczoznawcą ds. PPOŻ.
  • Zainwestuj w oprawy oświetleniowe znanych, sprawdzonych marek.
  • Pamiętaj o regularnych przeglądach i testowaniu oświetlenia.

FAQ:

  • Kto odpowiada za działanie oświetlenia awaryjnego?

Za prawidłowe działanie oświetlenia awaryjnego odpowiada właściciel lub zarządca obiektu. Jeśli system działa wadliwie, to w razie pożaru lub innego zdarzenia naraża się on na sankcje prawne.

  • Kiedy należy zainstalować oświetlenie ewakuacyjne?

Przepisy nakładają ten obowiązek na wszystkie obiekty budowlane, w których zanik napięcia w elektrycznej sieci zasilającej może stanowić zagrożenie dla zdrowia i życia ludzi, poważne zagrożenie dla środowiska i znaczne straty materialne.

  • Jakie są rodzaje oświetlenia awaryjnego?

Oświetlenie awaryjne dzieli się na ewakuacyjne i zapasowe. Oświetlenie ewakuacyjne jest montowane znacznie częściej i obejmuje (zależnie od warunków) oświetlenie dróg ewakuacyjnych, stref otwartych i stref wysokiego ryzyka.

About The Author

Kompensacja mocy biernej – co to jest i dlaczego ma znaczenie?Kompensacja mocy biernejOdbiory techniczne instalacjiProcedury odbiorów technicznych instalacji elektrycznych w firmach – na co zwrócić uwagę?

Zadzwoń do nas! 789 108 169